Vorige: Sturingen.   Omhoog: Sturingen.   Volgende: Belastingen schakelen.
Inhoudsopgave   Index


Flipflops bedienen met één of meer druktoetsen.


Flipflops zijn er in alle maten en gewichten. Hier is een poging gedaan om, met eenvoudige onderdelen, een verzameling samen te stellen waarin iedereen wel iets naar zijn gading kan vinden.


Eén druktoets en een opamp.

1ToetsFlipflop.png De werking is eenvoudig: R1 en R2 vormen een spanningsdeler, die de spanning op A ―de inverterende ingang (pin 2) van de opamp― op de helft van de voedingsspanning houdt. R3 en R4 zouden hetzelfde doen, ware het niet dat R5 ook zijn zegje heeft. Als de uitgang van de opamp hoog is, dan is de spanning op B 2/3 van de voedingsspanning; is de uitgang laag, dan staat op B 1/3 van de voedingsspanning. Na verloop van tijd staat over condensator C1 dezelfde spanning als op de uitgang van de opamp. Laten we er van uitgaan, dat deze laag is. Bij een ideale opamp is dat 0Volt, maar in de praktijk kan dat ook 1V zijn. Op B staat dus 1/3 van de voedingsspanning.
Wordt er nu op Dr1 gedrukt, dan zakt de spanning op A tot onder het niveau op B. Hierdoor wordt de uitgang van de opamp hoog, en stijgt het niveau op B tot 2/3 van Vcc. Bij het lossen van Dr1 blijft deze toestand behouden. Maar ook als DR1 ingedrukt blijft, veranderd er niets meer. Het is pas na het lossen van Dr1 dat R6 de kans krijgt C1 op te laden, waarna een volgende druk op Dr1 de flipflop opnieuw zal laten omklappen.

Een handig dingetje, voor wie bij het bouwen van een schakeling nog ergens een opamp te veel heeft.


Eén druktoets en 2 inverters.

Druktoets-flipflop.png Dit werkt ongeveer als de voorgaande. Via R1 wordt de ingang van N1 op hetzelfde peil gehouden als de uitgang van N2. N1 inverteert dat niveau, geeft het door aan N2, die het nogmaals inverteert. En zo blijft alles zoals het is...
Ondertussen wordt C1 via R2 langzaam opgeladen of ontladen tot een niveau dat het tegenovergestelde is aan hetgeen op de ingang van N1 staat. Een korte druk op Dr1 laat N1 omklappen, waardoor ook N2 omklapt en via R1 deze nieuwe toestand stabiel houdt.
Ook hier heeft het langer indrukken van Dr1 geen verder effect, evenmin als mogelijke contactdender.

Bruikbare inverters zijn de 74HC04 en de 74HC14 voor 5V-toepassingen, of de 4049 en de 40106 voor spanningen tot 15V. Een stel NAND-poorten kan ook dienst doen; de tweede ingang kan met de positieve voedingsrail verbonden worden of simpelweg samen met de andere ingang. En met NOR-poorten gaat het uiteraard ook, als de tweede ingang met GND verbonden wordt.


Eén druktoets en 2 FET's.

Druktoets-flipflopII.png Druktoets-flipflopIII.png De schakeling links is in wezen hetzelfde als de schakeling met twee inverters, met dit verschil dat de inverters gevormd worden door een stel FET's; een BS170 doet het goed in een toepassing als deze.
Deze variant kan meer stroom sinken dan de overige schakelingen, maar minder stroom sourcen. Een voordeel is, dat R4 kan vervangen worden door een kleine belasting - de spoel van een relais1, bijvoorbeeld. Een tweede voordeel is het feit dat de voedingsspanning tot 12V2 mag bedragen voor de BS170.

Als we zwaardere FET's gebruiken zoals het schema rechts toont, kan één van hen rechstreeks een zwaardere belasting schakelen, en dat op een hogere spanning. Enkele zener-dioden moeten beletten dat de gate/source-spanning hoger wordt dan toegestaan.

En nee, je kan de FET's niet zomaar vervangen door NPN-transistors! Stel, dat je op de plaats van T2 een NPN-torretje zou plaatsen. De basis/emitter-overgang zal dan beletten dat de spanning op de basis hoger wordt dan 0.6V. Het gevolg hiervan is, dat de spanning over C1 evenmin hoger wordt dan 0.6V.
Onmogelijk is het echter niet. T1 en T2 moeten dan elk een eigen basisweerstand krijgen. Anderzijds is de prijs van een BS170 amper hoger dan die van een BC550...


Met reset-functie.

AND-FF.png Als we NAND-poorten gebruiken, kunnen we een extra-functie toevoegen. Bij de voorafgaande schakelingen weten we niet, welke toestand deze zullen aannemen na het inschakelen van de voedingsspanning. Soms heeft dat geen belang, maar voor bepaalde toepassingen kan het een dwingende eis zijn, dat de uitgang v/d flipflop bij het inschakelen laag is.
Het schema hiernaast toont hoe dat kan opgelost worden: op het ogenblik dat de schakeling spanning krijgt is C2 ontladen. Pin 1 van N1 is dus laag, zodat de uitgang van N1 hoog wordt. N2 inverteert deze toestand, waardoor de uitgang laag wordt en zo blijft. Na korte tijd is C2 opgeladen door R1 en fungeert de schakeling op dezelfde manier als zijn companen.

Indien de uitgang om een bepaalde reden hoog moet zijn bij het inschakelen, volstaat het om Pin 1 van N1 aan Vcc te leggen en Pin 4 van N2 met het R1/C2 te verbinden.


Eén druktoets en een “echte” flipflop.

MotorSturing2.png We zouden haast vergeten dat het met een echte flipflop ook kan. Ditmaal met een D-flipflop uit de 4000-serie, de 40133. Hiernaast een schakeling die, bij elke druk op de toets, een motortje-met-vertraging de andere kant opstuurt tot de eindstop aldaar bereikt is.
R2 en C2 zorgen voor een reset bij het inschakelen van de voedingsspanning. Na die reset zijn de in- en uitgangen van de 4013 zoals ze in het blauw zijn aangegeven. Bij het indrukken van Dr1 wordt het niveau op D1 ingeklokt en doorgegeven naar Q1. _Q1 klapt ook om, zodat aan D1 het tegeovergestelde niveau komt te staan, dat bij een volgende druk op Dr1 aan Q1 zal worden doorgegeven.


Mini-uitvoering.

D-FF.png Als het allemaal erg klein moet zijn, kan de SN74LVC1G80 goede diensten bewijzen. Dit is een D-flipflop in mini-verpakking. De gebruikelijke Q-uitgang ontbreekt. Maar gelukkig is diens geïnverteerde tegenpool wel aanwezig, die we op dezelfde manier als hierboven gebruiken om de uitgang bij elke druk op de toets te doen omklappen.


“Power” mini-uitvoering.

Druktoets-flipflopIV.png Deze bevat wat meer onderdelen dan de voorgaande, maar daar staat tegenover dat hij een niet al te grote belasting rechtstreeks kan schakelen.
Hier zien we weerom twee inverters, een meekoppeling waar R2 voor zorgt, en een weerstand (R1) die condensator C1 van een tegenovergestelde spanning voorziet. Niets nieuws, dus.
Ook de FET, die niet enkel als inverter fungeert maar tevens een belasting schakelt, hebben we al gezien.

Nieuw is de NC7S14. Dat is één inverter met een Schmitt-trigger ingang, die verpakt zit in een minuscule behuizing. Ware SMD-liefhebbers kiezen voor T1 uiteraard ook een SMD-exemplaar. Liefst een type dat aan 5V gate/source-spanning genoeg heeft om volop in geleiding te gaan.
Alhoewel, de NC7S14 mag desnoods met 6V gevoed worden...


Met een 555.

Druktoets555.png Ook een 555 is voor het doel geschikt.
We kunnen de interne flipflop immers setten door de spanning op de TRIGGER-ingang lager te maken dan 1/3 van de voedingsspanning, en we kunnen hem resetten door de spanning op de THRESHOLD-ingang hoger te maken dan 2/3 van de voedingsspanning. Doordat R2 en R3 beide ingangen op de helft van de voedingsspanning houden, blijven die inactief.
Bij het inschakelen van de voedingsspanning zorgt C2 er voor, dat de interne flipflop gereset wordt, waardoor er 0Volt op de uitgang komt te staan. Ook over C1 staat er geen spanning.

Drukken we nu op Dr1, dan krijgt de TRIGGER-ingang een neergaande puls4, hetgeen tot gevolg heeft dat de uitgang hoog wordt. Via R1 wordt C1 nu opgeladen. Bij een volgende druk op Dr1 is het de THRESHOLD-ingang die reageert, en de uitgang terug laag maakt.


Met twee druktoetsen.

2ToetsenFlipflopII.png Met 2 toetsen, één voor het inschakelen en één voor het uitschakelen, wordt het nog een stuk eenvoudiger. Hiernaast zien we buffer5 N1, die zijn toestand stabiel houdt met meekoppel-weerstand R1. Drukken op de “ON” toets forceert het geheel naar een hoog niveau; drukken op de “OFF” toets doet net het tegenovergestelde.
Een 4050 doet het uitstekend bij een voedingsspanning tussen 3Volt en 15Volt.

Ook de opamp uit de eerste schakeling kan op deze wijze ingezet worden. R6 en C1 vallen dan weg, en naast Dr1 komt een tweede toets tussen Vcc en A.
Er is echter een belangrijk verschil: drukken op de toets die met Vcc verbonden is zorgt er voor dat de uitgang laag wordt! Het kan natuurlijk anders, door de toetsen met B te verbinden.

Daarnaast is het niet onverstandig, in serie met elke toets een weerstand op te nemen, teneinde kortsluiting te voorkomen als iemand beide toetsen gelijktijdig indrukt. Eén weerstand in serie met de ON-toets is wellicht nog beter. Dan gaat de schakeling op “uit” als iemand beide toetsen gelijktijdig indrukt.
470R is een goede uitgangswaarde, maar kleiner of groter kan natuurlijk ook, zolang R1 maar kleiner is dan de helft van R2.


Of met een wisselschakelaar.

AntiDenderFF.png Die druktoetsen kunnen uiteraard vervangen worden door een wisselschakelaar. We hebben dan een prima anti-dender schakeling, waarvan de uitgang alle mogelijke contactdender negeert.
De schakelaar kan uiteraard een druktoets met wisselcontacten zijn.

Hier is gebruik gemaakt van twee inverters in plaats van de buffer bij de vorige schakeling.


AntiDenderFF-Fet.png AntiDenderFF-Tor.png Die twee inverters kunnen ook twee FET's zijn, bijgestaan door enkele weerstanden.

Door het toevoegen van een extra-weerstand, kunnen ook bipolaire transistors ingezet worden.


Met meer dan twee standen.

Wie niet tot de Arduino-generatie behoort, heeft vast een 4017 op voorraad liggen. Ook die kan ook ingezet worden. 4017-FF.png Het schema hiernaast toont een 3-standen schakelaar.
C2 zorgt er voor, dat de 4017 een korte reset-puls (op CLR) krijgt bij het inschakelen van de voedingsspanning, zodat uitgang Y0 hoog wordt.
Bij elke druk op Dr1 worden achtereenvolgens Y1 en Y2 hoog. Zodra Y3 hoog wordt, maakt die CLR hoog, waardoor Y0 terug aan de beurt is.
Door CLR met een andere uitgang te verbinden, kan het aantal tellerstanden uitgebreid of ingekrompen worden.
CLR verbinden met Y1 kan ook. Op Y1 verschijnt dan een kortstondige naaldpuls, telkens Dr1 contact maakt.


Wisselschakeling.

OnOff-Wisselschakeling.png Willen we twee flipflops combineren, zodat ze samen een wisselschakeling vormen, dan hebben we enkel een XOR-poort nodig.
De uitgang van een XOR is enkel hoog, wanneer slechts één van de ingangen hoog is. Op het ogenblik dat er een toets wordt ingedrukt, kunnen er twee dingen gebeuren:

A en B waren beiden laag of hoog, waardoor UIT laag was. Na het indrukken van een toets is A hoog en B laag, of andersom. UIT wordt hierdoor hoog.

A was laag en B hoog, of andersom. Na het indrukken van een toets zijn ze beiden laag of hoog. UIT wordt hierdoor laag.

Kortom: telkens er een toets ingedrukt wordt, klapt de uitgang om.



Voetnoot

...relais 1
vergeet de vrijloopdiode niet!
...12V 2
maximum 15V gate-source spanning volgens de datasheet, maar een verstandig ontwerper blijft daar enkele Volts onder
...4013 3
voor TTL-schakelingen is een 74HC74 beter geschikt
...puls 4
de THRESHOLD-ingang krijgt die puls ook, maar reageert er niet op
...buffer 5
Géén inverter! Twee inverters in serie kan wèl



Vorige: Sturingen.   Omhoog: Sturingen.   Volgende: Belastingen schakelen.
Inhoudsopgave   Index

Pros Robaer - 2014